De brug die een zware tol vroeg

Op zondag 1 juni 2014 is het precies 40 jaar geleden dat de Prins Willem Alexanderbrug werd geopend. Deze voormalige tolbrug kan in verschillende opzichten als bijzonder worden beschouwd. Over de aanleg en bouw gingen ruim tien jaar van discussie vooraf. De keuze viel uiteindelijk op een tuibrug met betonnen tuiers, waarin ter plekke staal zou worden verwerkt. Van deze techniek was in dit verband en in deze grootte nog niet eerder gebruik gemaakt in de bruggenbouw in Europa. De provincie stond financieel garant. Om de investering terug te ontvangen, zou er tol geheven gaan worden. Vooral door die beslissing kende de brug veel tegenstanders. In een serie van vier afleveringen kunt u lezen over vier decennia gebruik van de brug die een zware tol vroeg. Deze week het eerste deel.

Deel 1 De bouwplannen en de politiek
Al in de jaren vijftig van de vorige eeuw ontstond het plan om een brug te bouwen over de Waal bij Tiel. Door de geïsoleerde ligging tussen de rivieren bleef het Land van Maas en Waal economisch erg achter. Maar de provincie vond de kosten veel te hoog en veegde het plan van tafel. Toch kwam steeds opnieuw de wens ter sprake voor de bouw van een brug, welke ook de economie in de Betuwe zou versterken. We schrijven 1966. Al die jaren daarvoor boog de provinciale politiek zich over de mogelijkheid om een brug te bouwen over de Waal bij Tiel. Leeuwenaar Willie Hol, eigenaar van wijnfabriek Gelo en politiek actief voor de KVP, stak niet onder stoelen of banken, dat hij groot voorstander was van dit voorstel. Hol liet in de vergaderingen van de Provinciale Staten vele malen zijn harde stemgeluid horen als hij aandacht vroeg voor de problemen rond de bereikbaarheid van het Land van Maas en Waal. Een deel van de inwoners van Gelderland was niet ontevreden over de plaatsing van de heer W.W. J. Hol op de zestiende plaats van de kandidatenlijst voor de Provinciale verkiezingen en namen met genoegen kennis hiervan. Men heeft hem schaakmat willen zetten. Leeuwenaar Toon Banken, voorzitter van de KVP in Beneden-Leeuwen, besefte terdege wat Hol nog voor het Land van Maas en Waal kon betekenen de komende vier jaren en was er mede verantwoordelijk voor, dat Hol met ruim elfduizend voorkeurstemmen toch weer statenlid werd gekozen.
Willie Hol vertegenwoordigde het gebied met het laagste gemiddelde inkomen van alle 120 economisch-geografische gebieden van Nederland. Er is altijd veel te weinig aandacht aan deze streek geleverd. Een brug bouwen bij Tiel bood veel nieuwe kansen. Tiel zou daardoor centraal in Nederland een economisch veel betere positie gaan innemen en het Land van Maas en Waal zou daar van mee profiteren.

In de Telegraaf van 2 juli 1966 wordt hardop de vraag gesteld of er over 5 jaar een vaste oeververbinding zal zijn tussen Tiel en Beneden-Leeuwen zal zijn. De stichting Belangengemeenschap Gelders Rivierengebied weet dat er slechts twee keuzes zullen zijn, namelijk geen brug of een tolbrug. Maar juist op die tolheffing komt veel kritiek. Maar een tochtje met een pont is ook niet kosteloos en is veel tijdrovender. En een brug bij Tiel zou in de infrastructuur een belangrijke schakel vormen tussen Utrecht, Gelderland en Noord-Brabant. De huidige noord-zuid verbindingen liggen nu bij Nijmegen en Zaltbommel, zo’n 70 kilometer uit elkaar.
De capaciteit om auto’s over de Waal te zetten is in 1969 uitgebreid met de ingebruikname van een nieuwe vrijvarende pont, waarmee 30 auto’s kunnen worden overgezet. Met daarnaast nog de huidige pont komt dat aantal op 54 auto’s. Voor de korte termijn zijn daarmee de files opgelost, maar de discussie om toch een brug te bouwen, laaien opnieuw op en het college van Gedeputeerde Staten doet een garantievoorstel aan de Staten van Gelderland voor een geldlening voor de tolbrug. Een tweede argument om opnieuw de bouw van een brug te overwegen komt vort uit de wetenschap, dat de rivier De Waal steeds drukker wordt bevaren, waardoor het pontverkeer steeds meer hinder ondervindt bij de overtochten. Op donderdag 21 augustus 1969 stellen de Gedeputeerde Staten voor garant te zullen staan voor de exploitatie van de tolbrug voor een bedrag van 44 miljoen gulden. Vier kilometer stroomopwaarts van Tiel, naast het dorp Echteld zal de aanloop worden aangelegd naar de tuibrug, die in 1973 gereed moet zijn. De exploitatiekosten van deze tolbrug zullen jaarlijks vier miljoen gulden bedragen en moeten uit de tolheffingen terugstromen. De voorlopige schatting van de tarieven komen uit op 1,75 gulden voor personenauto’s en 2,75 gulden voor de lichtere vrachtwagens. Zware vrachtwagens moeten 5 gulden neertellen voor een ritje over de brug.

Het volksdagblad De Waarheid maakt in januari 1970 melding van de plannen om bij het plaatsje Megen, op de grens van Gelderland en Noord-Brabant een Maasbrug te bouwen. De kosten hiervan zijn geraamd op 16 miljoen gulden. Een dergelijke verbinding zou het Land van Maas en Waal in één keer voor een geweldige ontsluiting plaatsen. Intussen is de aanbesteding voor de bouw van de tolbrug bij Tiel gegund aan de bouwcombinatie Van Hattem en Blankevoort uit Beverwijk en Zanen en Verstoep uit Beverwijk. De keuze blijft een tuibrug, zoals die nog niet in Nederland is gebouwd. De brug wordt 270 meter lang, een overspanning, die aan weerszijden wordt opgehangen aan op de wal geplaatste pijlers. Er mogen namelijk geen pijlers in de rivier worden gebouwd, ook niet tijdens de bouwwerkzaamheden. De stichting geeft opdracht voor de bouw en de provincie zorgt voor de aansluitende wegen. De brug zal twee maal twee rijstroken krijgen en aan elke zijde een rijstrook voor langzaam rijdend verkeer.

De contouren, die nog altijd de horizon boven de Waal bij Tiel bepalen, zijn geschapen begin jaren '70. Deze foto is gemaakt op 15 december 1972. Privé collectie Wim Daanen.

Volgende week in deel 2 gaan we verder met de bouw van de brug en de bouwvakkers die eraan hebben gewerkt.