Terugblik op hoogwater 1995

Deze week is het precies twintig jaar geleden, dat door dreiging van de hoge waterstanden in de Waal en de Maas de dijken dermate onder druk stonden, dat evacuatie noodzakelijk werd geacht. Op zaterdag 28 januari maakten sommige veeboeren al plannen om het vee tijdig op transport te zetten naar veiliger oorden.

Op zondagavond 29 januari maakten verschillende winkeliers aanstalten om hun inventaris in te pakken en ook verschillende inwoners vertrokken. Inboedels werden naar de zolders gesjouwd en wat mee kon, werd in de auto’s en op aanhangwagens gepropt. Op maandag 30 januari werd gedwongen evacuatie uitgesproken en iedereen moest het Land van Maas en Waal en de Ooijpolder diezelfde avond verlaten hebben. Het was een indrukwekkende gebeurtenis, die het totale dagelijkse leven in deze regio volledig ontregelde. Er kwam hulp uit alle hoeken van Nederland. Er werden stallen aangeboden voor het te evacueren vee en er werd onderdak geboden aan mensen die gedwongen werden huis en haard te verlaten.

Dijken in het Rivierengebied dreigden het te begeven en om die reden werden maar liefst 250.000 mensen geëvacueerd. Sommige inwoners uit het Land van Maas en Waal zochten hun heil in de Betuwe, niet wetende dat zij daar twee dagen later opnieuw zouden moeten vertrekken.

Door heel Nederland heen zaten de inwoners uit het Rivierengebied verspreid. Vele bij vrienden, familie of bekenden. Anderen in vakantieoorden en voor wie geen evacuatieadres kon vinden, was opvang geregeld in grote hallen, sportzalen en zelfs in kerken. Elk uur van de dag zaten in honderdduizenden huiskamers grote families bij elkaar voor de TV om alle nieuwsberichten en actualiteitenprogramma’s te volgen en het laatste nieuws mee te krijgen. Want alle evacuees hebben op dat moment maar één wens: terugkeren naar huis en droge voeten houden.

Na een kleine week van spanning mogen op zaterdag 4 februari alle inwoners van de Ooijpolder en het Land van Maas en Waal huiswaarts en is de conclusie dat de dijken sterk genoeg zijn gebleken. Een dag later keren ook de inwoners van de Tieler- en Bommelerwaard terug naar hun eigen stekje. Het duurt nog weken voordat alle dieren hun vertrouwde stallen weer terugzien. Vele inwoners grijpen de gelegenheid aan om het huis van boven tot onder eens grondig schoon te maken voordat de inboedel weer op zijn plek wordt teruggeplaatst.

Van overheidswege wordt aan elk huishouden een vergoeding van 500 gulden overgemaakt. Verzekeringsmaatschappijen vergoeden aan particulieren de verloren diepvriesinhoud, omdat de elektriciteit was uitgeschakeld. De nasleep voor bedrijven was enorm. Niet alleen de omzetschade, maar ook de hoge kosten van ontruiming en herinrichting hebben gezorgd voor grote financiële zorgen bij vele ondernemers.

In versneld tempo werd daarna het deltaplan uitgevoerd. Procedures van onteigening werden versneld uitgevoerd. Waar alleen al dergelijke procedures normaal gesproken al vijf jaar in beslag kunnen nemen, werd nu de totale dijkverzwaring inclusief procedures in enkele jaren uitgevoerd, te beginnen in het Land van Maas en Waal. De nieuwe dijken zijn nu bestand tegen 30 centimeter extra water in de rivieren.

Deze weken zijn er exposities, documentaires, theatervoorstellingen en herdenkingsbijeen-komsten georganiseerd. De angstige ogenblikken staan veel inwoners nog helder voor de geest. Het leger moest de helpende hand bieden en langs de rivieren werd er met man en macht met zandzakken gesleept. Het water in de Waal stond destijds liefst 7,5 meter hoger dan een groot deel van de Bommelerwaard. Na het hoogwater werden de rivierdijken versneld versterkt en zag het programma Ruimte voor de Rivier het levenslicht.

Verlagen waterstanden
Inmiddels zijn er sinds 1995 miljarden gestoken in het versterken van dijken, het aanleggen van retentiegebieden en uiterwaarden. “We zijn nu in ieder geval een stuk veiliger dan twintig jaar geleden”, meent Kok. ‘De dijken zijn hoger en sterker. Het Deltaplan Grote Rivieren, dat na het hoogwater van 1995 tot stand kwam, heeft de achterstand in het onderhoud aan die dijken goeddeels weggewerkt. Ook het programma Ruimte voor de Rivier, zoals de Overdiepse Polder bij Waspik en de Nevengeul bij Lent dragen bij aan de veiligheid. Doel is de waterstanden in de rivieren met enkele decimeters omlaag te brengen. Dat is inmiddels al grotendeels gelukt.’

Piping serieus probleem
Doordat zandlagen onder de dijken door sterke stromingen in beweging komen, worden het fundament onder de rivierdijken ondermijnd. Op termijn zullen dijken kwetsbaar worden door het zogenaamde ‘piping’. Met het ingraven van grote kwelschermen en die vervolgens te verankeren, zal een oplossing worden geboden als antwoord op piping. Ook met het plaatsen van geotextiel, verticaal in de buik van de dijken, kan zonder al te veel graafwerk piping worden bestreden.

Evacuatie
In het nieuwe Deltaprogramma staat ook dat dunbevolkte gebieden geëvacueerd moeten worden wanneer overstroming dreigt. Omdat met het oog op hoge kosten niet alle dijken aangepakt kunnen worden. “Een ramp kun je nooit uitsluiten. Nadenken over evacuatie is daarom nodig. Maar het lastige aan evacuatie is dat we daar in dit land niet voor kunnen oefenen. Terwijl het goed is jezelf voor te bereiden op wat kan gebeuren.” Kok voorspelt dat wanneer de nood aan de man komt, een deel van de bevolking zichzelf zal evacueren zonder bemoeienis van de overheid. Betrouwbare informatie van diezelfde overheid over de overstromingsdreiging is daarbij essentieel. ‘Maar in dergelijke voorspellingen, kijk naar het weeralarm van het KNMI die er soms naast zit, zit toch altijd een onvoorspelbare factor.’
De huidige situatie in het Rivierengebied wordt momenteel kritisch tegen het licht gehouden. ‘Intussen is er veel verbeterd, maar we zijn er nog niet’, stelde Matthijs Kok, hoogleraar waterveiligheid aan de TU Delft, zaterdag in het Brabants Dagblad.