Bevrijding zonder Vrede

Tentoonstelling en herdenkingswandeltocht ter herinnering aan de laatste oorlogswinter in Maas en Waal.

De bevrijding van Nederland in de Tweede Wereldoorlog verliep in grillige fasen. De geallieerden organiseerden in september 1944 de operatie Market Garden om sneller door te kunnen stoten naar het Ruhrgebied. Als de actie was geslaagd had dat de oorlog met ongeveer een half jaar kunnen bekorten. Deze visie heeft opperbevelhebber Eisenhower na de oorlog overigens ontkent. Hij had niet het voornemen om via de bruggen over de Waal, Maas en de Rijn snel door te stoten richting Berlijn. De operatie Market Garden had als doel de bruggen bij Nijmegen en Arnhem onbeschadigd in handen te krijgen. Daartoe zijn er op 17 september en de dagen daarna rondom Arnhem en Nijmegen 20.000 man luchtlandingstroepen neergelaten die samen met de geallieerden uit België dit gebied gelijktijdig hadden kunnen bevrijden. De actie mislukte waardoor duizenden soldaten de Rijn over moesten worden gezet om te ontkomen aan de Duitsers. Aan geallieerde zijde waren er 17.000 gesneuvelden, gewonden en vermisten te betreuren. Via Driel vluchtten ze de Betuwe in richting Nijmegen. In de periode na het mislukken ontstond er daardoor in de Betuwe een tweedeling; het westelijk deel bleef bezet door de Duitsers en het oostelijk deel kwam in handen van de geallieerden.

Het gebied onder de Waal was in handen van de geallieerden en dus officieel bevrijd. De Waal was min of meer de scheidslijn tussen bezet en bevrijd gebied. Beide kampen hadden gedurende de winter van 1944 in dit gebied een soort van status quo. Men vocht niet om het gebied te vergroten of te wijzigen. Wel ondernamen de Duitsers gedurende de winter acties in het gebied direct onder de Waal. Bekend is de nacht van 6 oktober toen Duitse soldaten de Waal overstaken en langs de Waalbandijk 43 huizen platbrandden. Vaker hebben er van dit soort acties plaats gehad.

Daarnaast bleven beide partijen gedurende de laatste oorlogswinter elkaar over de Waal voortdurend bestoken met geweer- en mitrailleurvuur. Dit verergerde nog toen de Duitsers vanuit Twente Antwerpen gingen bestoken met V1’s. De bevolking langs de Waal, met name in Wamel, Beneden-Leeuwen en Boven-Leeuwen hebben daar veel last van gehad. Ook in de andere dorpen hadden te lijden onder de bezetting. Zo is in Druten de toren van de katholieke kerk zo zwaar beschoten dat de spits naderhand moest worden herbouwd. In Deest kwam een afgezwaaide V1 terecht. De bevolking leed zwaar onder het oorlogsgeweld en zat regelmatig in de kelders om te schuilen voor de beschietingen over en weer. Die angst van de bevolking en dat schuilen in de kelders willen wij in de tentoonstelling nader belichten.

De Stoottroepers

Toen Zuid-Nederland was bevrijd kwamen mensen van het verzet naar Brussel om met prins Bernhard te overleggen hoe het nu verder moest. De Prins had het voornemen om uit de drie verzetsorganisaties (OD, RVV en LKP) na de oorlog het Nederlandse leger te formeren. De mannen in bevrijd gebied die bereid waren te vechten kregen de naam Stoottroepers. Een deel van hen (123 mannen) werd na een korte geïmproviseerde opleiding in 1944 ingezet in Beneden-Leeuwen en omstreken om het Eerste Canadese leger en de 21^ste Britse legergroep te helpen bij het bewaken van de Waalbandijk tussen Wamel en Boven-Leeuwen. Dit om te voorkomen dat de Duitsers de Waal overstaken om guerrilla-acties te ondernemen tegen de bevolking. In het begin ontbrak het de mannen aan alles. Voor voedsel moesten ze een beroep doen op de bevolking. Ze hadden geen uniformen maar droegen overals met een band om de arm. Ze hadden onvoldoende geweren en geen munitie. Tot slot bleek de Engelse taal een barrière en ontbrak het aan geestelijke verzorging. Iedere nacht deden zo’n 80 man dienst als dijkbewaking. Overdag waren dat zo’n dertig man. Op de eerste kerstdag 1944 deed zich de eerste confrontatie met de Duitsers voor. Zij probeerden de Waal over te steken maar werden tegengehouden. Meerdere leden van de Stoottroepers lieten in deze periode het leven.

Pas op 5 mei 1945, bij de capitulatie van de Duitsers, was de vrede ook voor dit deel van Nederland een feit. Omdat de Stoottroepers voor dit gebied belangrijk zijn geweest willen hun rol belichten in de tentoonstelling m.b.v. een film waarin een van de Stoottroepers het woord krijgt en uitlegt wat ze hier deden tijdens de winter van 1944-1945.

Tentoonstelling Bevrijding Zonder Vrede
Museum Tweestromenland presenteert vanaf 4 oktober 2019 tot 10 mei 2020 een uitgebreide tentoonstelling die geheel gewijd is aan de laatste oorlogswinter in het Land van Maas en Waal, het gebied dat was bevrijd maar dat zich geheel in de frontlinie van de laatste grimmige oorlogsperiode bevond.

Herdenkingswandeltocht
Op zaterdag 5 oktober zal er een bijzondere wandeltocht plaatsvinden over de Leeuwense dijk. De tocht van ongeveer 2,5 kilometer start aan de Noorderpas in Beneden-Leeuwen en eindigt in de Molenstraat in Boven-Leeuwen. Tijdens de wandeltocht, in groepjes van maximaal 20 personen, zullen gidsen uitgebreid stilstaan bij de 43 platgebrande Leeuwense woningen in de nacht van 6 op 7 oktober 1944. Bij elk huis zullen zoveel mogelijk details worden belicht. Opgave voor deelname geschiedt via de website van museum Tweestromenland. Voor hen die niet in staat zijn dit gedeelte te voet af te leggen zal een treintje de route rijden.

www.museumtweestromenland.nl