Een kijkje in de sobere schuilplaats

Door Rinie van Haren

In de voorste banken van de Alphonsuskerk zitten op zondagmiddag een twintigtal mensen die na een korte uitleg van vice-voorzitter Jaap van der Veen van het museum Tweestromenland een documentaire gaan bekijken. In die film is voornamelijk Elisabeth Dasberg aan het woord. Zij is als aangenomen kind samen met haar Joodse stiefouders gevlucht vanuit Lienden in de Tweede Wereldoorlog. Halverwege hun vlucht belden zij in Beneden-Leeuwen aan bij de pastorie en kregen direct hulp aangeboden door Pastoor Zijlmans. Die nacht mochten zij logeren in de kerk, maar die logeerpartij werd uiteindelijk ruim twee jaar verlengd tot de oorlog was afgelopen. Elisabeth was 10 jaar toen zij op een zoldertje van de kerk was ondergedoken.

Vrijwilligers hebben zich goed ingeleefd en vertellen het indrukwekkende verhaal dat niet verloren mag gaan. Foto: Markeon

Diezelfde zolder staat 75 jaar centraal in een door het museum Tweestromenland georganiseerde bezichtiging. De schuilplaats is opnieuw sober ingericht en in kleine groepjes gaan de bezoekers eerst naar een grotere zolder waar vrijwilligers van het museum uitleg geven over wat zich in de Tweede Wereldoorlog afspeelde in Beneden-Leeuwen en in het bijzonder in de kerk.

‘Je moet je voorstellen dat overdag de drie onderduikers muisstil moesten zijn. Elk geluid dat van de zolder werd verspreid zou de aandacht kunnen trekken van de bezetter of een verrader. Gevaar lag de hele dag op de loer. De vloeren zijn van hout dus een krakende plank of een vallend voorwerp echode meteen door de ondergelegen kerk’, zo legt mevrouw van der Vliet uit aan de belangstellenden. Er waren slecht enkele mensen die wisten van deze situatie. Uiteraard de pastoor en de kapelaan, maar ook de koster, de dienstmeid en de tuinman wisten van het geheime verblijf van deze onderduikers.

‘Je moet je voorstellen hoe moeilijk dat voor de pastoor geweest moet zijn. Want hoe kom je bijvoorbeeld aan voldoende eten voor drie extra mensen? Als je elke dag bij de bakker meer brood gaat halen dan je zelf zou gebruiken, gaat dat vroeg of laat opvallen. Maar dat geldt ook voor andere etenswaren en benodigdheden. De schuilplaats moest in de winterdag ook verwarmd worden zonder dat het ging opvallen.’ Het waren zomaar enkele praktische zaken die voorkwamen en waarbij alert reageren noodzaak was. ‘Een van de belangstellenden die middag vertelde dat hun vader – die een boerderij had in Leeuwen – de pastoor regelmatig vlees overhandigde. ‘U weet vast wel waar dit goed terecht komt,’ zo zei de boer en pastoor Zijlmans knoopte dan dat vlees in tassen onder zijn pij om het mee te nemen naar de pastorie.

Een sober ingerichte schuilplaats waar de drie onderduikers op sloffen rondliepen en verbleven. Doodsbang om ontdekt te worden. Foto: Markeon

Bij een blik in de schuilplaats zijn sommige mensen de oriëntatie en beetje kwijt door de lange draaitrap. ‘Het ronde raampje zit aan de oostzijde en is te zien vanaf de Pastoor Zijlmansstraat,’ zo legt de gids uit. Men is nogal onder de indruk en het is moeilijk voor te stellen dat drie mensen hier ruim twee jaar hebben gewoond zonder dat ook maar iemand in het dorp wat heeft gemerkt. Pastoor Zijlmans heeft enorme risico’s genomen. Tijdens de Meistaking van 1943 was er een gespannen situatie in het dorp en waren er veel Duitsers aanwezig. Maar ook in de laatste Oorlogswinter was er onrust en gevaar. De kerk was veelvuldig doelwit van beschietingen. De beschadigde gevels aan het kerkplein zijn daarvan heden ten dage nog de stille getuigen.

Jaap van der Veen is erg tevreden over de opkomst. ‘Er zijn al zeker 100 mensen geweest en we zitten nu op de helft van de middag. Dat is boven verwachting.’ De bezoekers krijgen na hun bezoek aan de kerk nog een kopje koffie aangeboden in het museum waar ook een fraaie tentoonstelling te bezichtigen is over de Tweede Wereldoorlog in Maas en Waal.

Onder de bezoekers van de schuilplaats zijn niet alleen de senioren, maar zeker ook jongeren en zelfs hele gezinnen. Jeroen van den Hurk is er met zijn kinderen en vertelt: 'Ik heb met onze kinderen een kijkje genomen op de zolder. Ze waren onder de indruk wat zich hier heeft afgespeeld. Ik stond er zelf ook van te kijken. Ik had dit nooit eerder gehoord dat dit zich hier heeft afgespeeld in de kerk.'

De stormachtige wind - een voorbode van de storm Dennis - die om de kerkmuren fluit maakt de verhalen nog spannender. Een echtpaar uit Weurt heeft deze stormachtige middag gebruikt om de kerk te bezoeken. ‘We zijn Vrienden van het Museum en lazen in de Nieuwsbrief over deze activiteit. En het is zo’n zondag waarop je anders alleen maar thuis zit. Dit is een zinvolle gelegenheid om er op uit te gaan. We zijn erg onder de indruk.’ Enkele bezoekers kennen het verhaal al en hebben in het jaar 2000 de schuilzolder ook bezocht. Vele anderen zijn onder de indruk van de verhalen van de gidsen, van het bezichtigen van die donkere zolder en van wat Elisabeth Dasberg via het grote beeldscherm vertelt. Zij kon zelf vanwege gezondheidsredenen niet aanwezig zijn maar haar verhaal is ook nu weer opnieuw verteld en leeft voort in Leeuwen, mede dankzij de inzet van de vrijwilligers van het museum Tweestromenland.

In de kerk werd een film vertoond die is opgenomen in het jaar 2000 waarop Liesbeth Dasberg haar verhaal vertelt. Foto: Markeon